Szczepienia przeciwko HPV mają niebagatelne znaczenie w zapobieganiu rozprzestrzeniania się wirusa i zmniejszaniu ryzyka poważnych konsekwencji zdrowotnych. Poprzez edukację i zachęcanie do szczepień, możemy zmniejszyć występowanie zarówno łagodnych zmian skórnych, jak i poważnych nowotworów związanych z HPV, co ma ogromny wpływ na zdrowie indywidualne i publiczne.
HPV co to jest?
HPV (Human Papilloma Virus), czyli ludzki wirus brodawczaka, to nazwa grupy wirusów. Można wyróżnić ponad 150 rodzajów HPV, które klasyfikuje się do dwóch głównych kategorii, w zależności od potencjalnych efektów infekcji:
- Typy 6, 11, 13, 30, 40, 42, 43, 44 wirusa HPV o niskim ryzyku onkologicznym, które mogą spowodować powstawanie łagodnych zmian skórnych, takich jak brodawki płciowe, które należy konsultować z lekarzem dermatologiem.
- Typy wirusa HPV o wysokim ryzyku onkologicznym, tj. 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58 i 59, które są odpowiedzialne za inicjowanie procesów nowotworowych w obrębie szyjki macicy, odbytu, sromu, pochwy, prącia, a także w jamie ustnej, gardle oraz w rejonie głowy i szyi.
Sposoby przenoszenia wirusa brodawczaka ludzkiego obejmują przede wszystkim kontakty seksualne, w tym seks oralny, a także możliwe jest zainfekowanie się poprzez dotyk, gdy wirus przeniesiony jest rękami na narządy płciowe.
Warto zwrócić uwagę na skalę zjawiska. Otóż infekcje wywołane przez wirusa HPV są zjawiskiem globalnym i dotyczą dużego odsetka ludzkości. Według obliczeń blisko 80% seksualnie aktywnych osób – niezależnie od płci – w pewnym momencie swojego życia wejdzie w kontakt z tym wirusem. Dane wskazują, że obecnie na świecie liczba zakażeń może osiągać nawet 660 milionów. Szczególnie podatna na zakażenie jest grupa młodych ludzi, w przedziale wiekowym 15–25 lat, co wiąże się z początkiem aktywności seksualnej i częstymi zmianami partnerów. Właśnie dlatego profilaktyka prowadzona za pomocą szczepionki HPV jest tak istotna.
Objawy zarażenia wirusem HPV
Wiele infekcji HPV nie daje wyraźnych objawów, a zakażenie często znika samoistnie. Jednak brak świadomości o nosicielstwie wirusa może prowadzić do jego niezamierzonego rozprzestrzeniania w populacji.
Gdy dojdzie do zakażenia przez warstwę naskórka, mogą pojawić się specyficzne zmiany skórne, takie jak brodawki, powszechnie określane mianem kurzajek, które najczęściej lokalizują się na dłoniach lub stopach.
W przypadku przeniesienia wirusa drogą płciową zmiany występują w obrębie narządów płciowych. Są to kłykciny kończyste, które wyglądają jak małe grudki lub brodawki i mogą występować w różnym stopniu zaawansowania. Zmiany te mogą być niezwykle uporczywe i mają tendencję do nawrotów. Brodawki i kłykciny kończyste, są problemem estetycznym, ale również stanem zapalnym wymagającym interwencji dermatologa.
Jak wcześniej wspomnieliśmy, wirus HPV bywa także przenoszony w czasie seksu oralnego, co skutkuje pojawieniem się kłykcin kończystych w obrębie gardła i błony śluzowej jamy ustnej.
Rola dermatologa w diagnozie i leczeniu zmian wywołanych przez HPV
Lekarz dermatolog odgrywa ważną rolę w diagnostyce i leczeniu zmian skórnych wywołanych przez wirus HPV. Jako specjalista może rozpoznać charakterystyczne objawy na skórze i błonach śluzowych, a także zalecić odpowiednie leczenie miejscowe lub systemowe. Dermatolog może także kierować pacjentów na dalsze badania i konsultacje, jeśli istnieje podejrzenie poważniejszych konsekwencji infekcji.
Dlaczego szczepienie przeciw HPV jest tak ważne?
Szczepienie przeciwko HPV ma ogromne znaczenie szczególnie w profilaktyce onkologicznej, gdyż odgrywa istotną rolę w redukcji ryzyka wystąpienia, chociażby jednego z nowotworów kobiecych – raka szyjki macicy. HPV jest przyczyną prawie wszystkich przypadków tej choroby. Dzięki szczepieniom można zapobiec większości z nich.
Szczepionka chroni również przed brodawkami narządów płciowych, które, mimo iż z reguły nie są zagrożeniem dla życia, mogą powodować dyskomfort i wymagają interwencji medycznej.
Warto podkreślić, że zaleca się szczepienia zarówno dziewcząt, jak i chłopców, co ma znaczenie nie tylko dla ich indywidualnego zdrowia, ale także dla zdrowia ich przyszłych partnerów, zapobiegając rozprzestrzenianiu się wirusa. Ponadto szczepionka przeciwko HPV zapewnia długotrwałą ochronę, co potwierdzają badania wskazujące na jej aktywność przez wiele lat po podaniu.
Rodzaje szczepionek
W Polsce, w ramach narodowego programu profilaktyki, oferowane są dwie główne szczepionki: dwuwalentna i dziewięciowalentna. Obydwie z nich zapewniają odporność przeciwko najbardziej onkogennym wariantom HPV – typ 16 i 18, które są mocno skorelowane z zagrożeniem rozwoju nowotworów, w tym takich jak rak szyjki macicy, rak odbytu, rak pochwy, rak sromu oraz niektóre typy raka gardła.
Szczepionka dziewięciowalentna oferuje rozszerzoną ochronę, obejmując dodatkowo pięć innych onkogennych typów HPV (31, 33, 45, 52, 58) oraz dwa typy wirusa (6 i 11), które najczęściej są przyczyną powstawania kłykcin kończystych, czyli brodawek w okolicach narządów płciowych i odbytu.
Zarówno dwu-, jak i dziewięciowalentna szczepionka przeszły rygorystyczne badania w zakresie bezpieczeństwa i skuteczności. Program szczepień przewiduje podanie dwóch dawek szczepionki zarówno dziewczętom, jak i chłopcom, z odstępem od 6 do 12 miesięcy między dawkami.
Kiedy szczepić się na HPV?
Szczepienie przeciwko wirusowi HPV jest dostępne dla:
- dzieci, które ukończyły 9. rok życia, przy czym zazwyczaj programy szczepień obejmują grupę wiekową 11-13 lat,
- młodych ludzi do 26. roku życia, którzy nie zostali wcześniej zaszczepieni,
- osób dorosłych w przedziale wiekowym 27-45 lat, które po konsultacji z lekarzem dermatologiem mogą zostać uznane za kandydatów do szczepienia.
Dawkowanie szczepionki
Szczepionka przeciw HPV podawana jest w formie iniekcji domięśniowej w rejon mięśnia naramiennego. Dla osób w wieku od 9 do 14 lat standardowo zalecany przez producentów szczepionki jest schemat dwudawkowy. Drugą dawkę aplikuje się po upływie od 5 do 13 miesięcy po pierwszej. Jeżeli druga dawka zostanie podana szybciej niż 5 miesięcy po pierwszej, konieczne jest zastosowanie trzeciej dawki.
Dla osób, które rozpoczęły szczepienie po ukończeniu 15. roku życia, standardowy schemat obejmuje trzy dawki. Druga dawka jest podawana po 1-2 miesiącach od pierwszej (w zależności od rodzaju szczepionki), a trzecia po upływie sześciu miesięcy od pierwszej.
Zaleca się, aby cały cykl szczepienia przeprowadzić przy użyciu tego samego preparatu. Obecnie nie ma wytycznych dotyczących konieczności podawania dawek przypominających.
Efektywność immunizacji przeciwko wirusowi HPV
Zapobieganie zakażeniu HPV jest najbardziej efektywne, gdy szczepionka podana jest dziewczętom i kobietom, które wcześniej nie miały kontaktu z wirusem. Największe korzyści zaszczepienia zauważa się wśród młodych dziewcząt, które nie rozpoczęły jeszcze życia seksualnego. Ochrona zdobyta dzięki szczepieniu może utrzymywać się przez długie lata. Niemniej jednak nawet po otrzymaniu szczepionki, kobiety nie powinny pomijać regularnych wizyt ginekologicznych i badań cytologicznych.